Diyarbakır da Doğa ve İnsan

Dünyada sur olarak tek örnek teşkil eden ve bir açık hava müzesi niteliği taşıyan Diyarbakır surları; kapladığı alan bakımından doğudan batıya 1700 m. kuzeyden güneye 1300 m. dir. 5 km.uzunluğa sahip olan surlar, İç ve dış sur olmak üzere iki sur şeklinde yapılmış ancak dış sur günümüzde yıkılıp yok olmuştur. Bu dış sur izlerine, günümüzde sadece Mardin kapı ve Dağ kapı civarında rastlanmaktadır. Surlar, 82 burçtan ve 4 ana kapıdan oluşmaktadır.

Beden duvarları payandalarla desteklenmiş¬tir. Burçlar; yuvarlak, çokgen ve dikdörtgen planlıdır. Surların yüksekliği, 5 ile12 m, duvar kalınlıkları ise 3 ile 5 m arasında değişmektedir. Surun ana kapıları; kuzeyde Dağ Kapı (Harput), batıda Urfa (Rum) Kapı, güneyde Mardin (Tell) Kapı, doğuda Yeni- kapı (Dicle ve Şat) olarak adlandırılmaktadır. Hindibaba ve Tekkapı ise tali kapılar olup Cumhuriyet döneminde açılmışlardır.

Çeşitli dönemlerde yapılan onarımlar ve yenilemeler sonucu surlarda, farklı plan ve yapım teknikleri ile farklı bezeme ve motiflerle karşılaşılmaktadır. Surların, gerek plan özellikleri ve gerekse üzerindeki yazıt ve kabartmalarla diğer burçlardan ayrılan belli başlı burçları: Ben-u Sen (Ulu Beden, Evli Beden), Yedi kardeş, Keçi Burcu, Nur (Melikşah) Burcu, Fındık Burcu, Mervani Burcudur.
Ben U Sen Burcu: Artuklular dönemine aittir. Silindirik planlı, üç katlıdır. Dar bir merdivenle üst terasa çıkılmaktadır. Terasta dar ve derin mazgal nişleri şeklinde dışa taşan yedi açıklık bulunmaktadır. Bunlar mukarnaslı konsollar şeklinde aşağı doğru uzanmaktadır. Burcun dış yüzünde burcu çevreleyen bir kitabe yer almaktadır. Kita¬benin orta kısmı üç satır olup dikdörtgen silme içerisine alınmıştır. Bu dikdörtgenin hemen üzerinde yüksek kabartma olarak ortada çift başlı kartal, sağ ve sol tarafında kanatlı aslan betimleri; alt kısmın köşelerinde ise koç kabartması bulunmaktadır. An¬cak kabartmalar kırık ve eksiktir. Burcun dış yüzünde derin çatlaklar görülmektedir.
Yedi Kardeş Burcu: Artuklular döneminde yapılmış olan burç; silindirik planlı olup üç katlıdır. Dış yüzeyinde burcu çevreleyen kitabesi üzerinde silme bulunmaktadır. Tam ortada üç satır haline dönüşen kitabenin üst köşelerinde birer kanatlı aslan kabartması, ortada ise çift başlı kartal kabartması yer almaktadır. Burcun dış yüzeyinin üst kısmında, mukarnaslı konsollar şeklinde dışa taşan mazgal pencereler bulunmaktadır. Ancak bunların hepsi tahrip edilmiştir.
Keçi Burcu: Mervaniler döneminde yapılan burç, silindirik planlı ve iki katlı olarak kayalık alan üzerine kurulmuştur. Merdivenlerle burcun üst ve teras katına geçiş sağlanmakta olup merdivenin sağında kalker taşına işlenmiş Mervani kitabesi yer almaktadır. Burcun iç kısmına sivri kemerli bir kapıdan merdivenle inilmektedir. Burç içi sütunlarla enine gelişmektedir. Üst örtüsü tonozdur.
Nur (Melikşah) Burcu: Selçuklu döneminde yapılmıştır. Çokgen planlı olup iki katlıdır. Dış yüzeyinde silme içerisine alınmış ortada küçük bir nişin sağ ve solunda koşar halde at kabartması, altında beş satır kufi yazılı kitabesi ile kitabenin ilk satırı¬nın köşelerinde birer kanatlı aslan kabartması, alt satırın üst kısmında ortada koşar vaziyette iki tavşan karşılıklı olarak betimlenmiş, aynı satırın üst köşelerinde birer güvercin ve bu güvercinlerin ayaklarının altında oturmuş vaziyette birer çıplak kadın kabartması yer almaktadır.
Fındık Burcu: Silindirik planlı olup iki kattan oluşmaktadır. Dış yüzeyinde iki sa¬tırlık kitabesi bulunmaktadır. İç yüzünde yoğun tahribatlar ve yıkılmalar görülmekte olup alt katın giriş kımında büyükçe bir moloz kütlesi yer almaktadır.
Selçuklu Burcu: Dikdörtgen planlı olup tek kattan oluşmaktadır. Dış yüzünde üzerinde silmesi bulunan ortada küçük bir nişin sağ ve solunda birer koç kabartması altında üç satırlık kufi yazı ile ilk iki satır arasında hayvan kabartmaları yer almaktadır. Burç onarım görmüştür. Üst kısımlarında tahribat gözlemlenmektedir.

kaynak:http://www.diyarbakir.gov.tr/diyarbakir-da-doga-ve-insan